Sundarakanda Sarga 1 – సుందరకాండ – ప్రథమ సర్గః (౧)

|| సముద్రలంఘనమ్ ||

తతో రావణనీతాయాః సీతాయాః శత్రుకర్శనః |
ఇయేష పదమన్వేష్టుం చారణాచరితే పథి || ౧ ||

దుష్కరం నిష్ప్రతిద్వంద్వం చికీర్షన్కర్మ వానరః |
సముదగ్రశిరోగ్రీవో గవాం పతిరివాఽఽబభౌ || ౨ ||

అథ వైడూర్యవర్ణేషు శాద్వలేషు మహాబలః |
ధీరః సలిలకల్పేషు విచచార యథాసుఖమ్ || ౩ ||

ద్విజాన్విత్రాసయన్ధీమానురసా పాదపాన్హరన్ |
మృగాంశ్చ సుబాహూన్నిఘ్నన్ప్రవృద్ధ ఇవ కేసరీ || ౪ ||

నీలలోహితమాంజిష్ఠపత్రవర్ణైః సితాసితైః |
స్వభావవిహితైశ్చిత్రైర్ధాతుభిః సమలంకృతమ్ || ౫ ||

కామరూపిభిరావిష్టమభీక్ష్ణం సపరిచ్ఛదైః |
యక్షకిన్నరగంధర్వైర్దేవకల్పైశ్చ పన్నగైః || ౬ ||

స తస్య గిరివర్యస్య తలే నాగవరాయుతే |
తిష్ఠన్కపివరస్తత్ర హ్రదే నాగ ఇవాబభౌ || ౭ ||

స సూర్యాయ మహేంద్రాయ పవనాయ స్వయంభువే |
భూతేభ్యశ్చాంజలిం కృత్వా చకార గమనే మతిమ్ || ౮ ||

అంజలిం ప్రాఙ్ముఖః కృత్వా పవనాయాత్మయోనయే |
తతోఽభివవృధే గంతుం దక్షిణో దక్షిణాం దిశమ్ || ౯ ||

ప్లవంగప్రవరైర్దృష్టః ప్లవనే కృతనిశ్చయః |
వవృధే రామవృద్ధ్యర్థం సముద్ర ఇవ పర్వసు || ౧౦ ||

నిష్ప్రమాణశరీరః సన్ లిలంఘయిషురర్ణవమ్ |
బాహుభ్యాం పీడయామాస చరణాభ్యాం చ పర్వతమ్ || ౧౧ ||

స చచాలాచలశ్చాపి ముహూర్తం కపిపీడితః |
తరూణాం పుష్పితాగ్రాణాం సర్వం పుష్పమశాతయత్ || ౧౨ ||

తేన పాదపముక్తేన పుష్పౌఘేణ సుగంధినా |
సర్వతః సంవృతః శైలో బభౌ పుష్పమయో యథా || ౧౩ ||

తేన చోత్తమవీర్యేణ పీడ్యమానః స పర్వతః |
సలిలం సంప్రసుస్రావ మదం మత్త ఇవ ద్విపః || ౧౪ ||

పీడ్యమానస్తు బలినా మహేంద్రస్తేన పర్వతః |
రీతీర్నిర్వర్తయామాస కాంచనాంజనరాజతీః || ౧౫ ||

ముమోచ చ శిలాః శైలో విశాలాః సమనః శిలాః |
మధ్యమేనార్చిషా జుష్టో ధూమరాజీరివానలః || ౧౬ ||

గిరిణా పీడ్యమానేన పీడ్యమానాని సర్వతః |
గుహావిష్టాని భూతాని వినేదుర్వికృతైః స్వరైః || ౧౭ ||

స మహాసత్త్వసన్నాదః శైలపీడానిమిత్తజః |
పృథివీం పూరయామాస దిశశ్చోపవనాని చ || ౧౮ ||

శిరోభిః పృథుభిః సర్పా వ్యక్తస్వస్తికలక్షణైః |
వమంతః పావకం ఘోరం దదంశుర్దశనైః శిలాః || ౧౯ ||

తాస్తదా సవిషైర్దష్టాః కుపితైస్తైర్మహాశిలాః |
జజ్జ్వలుః పావకోద్దీప్తా బిభిదుశ్చ సహస్రధా || ౨౦ ||

యాని చౌషధజాలాని తస్మిన్ జాతాని పర్వతే |
విషఘ్నాన్యపి నాగానాం న శేకుః శమితుం విషమ్ || ౨౧ ||

భిద్యతేఽయం గిరిర్భూతైరితి మత్త్వా తపస్వినః |
త్రస్తా విద్యాధరాస్తస్మాదుత్పేతుః స్త్రీగణైః సహ || ౨౨ ||

పానభూమిగతం హిత్వా హైమమాసవభాజనమ్ |
పాత్రాణి చ మహార్హాణి కరకాంశ్చ హిరణ్మయాన్ || ౨౩ ||

లేహ్యానుచ్చావచాన్ భక్ష్యాన్ మాంసాని వివిధాని చ |
ఆర్షభాణి చ చర్మాణి ఖడ్గాంశ్చ కనకత్సరూన్ || ౨౪ ||

కృతకంఠగుణాః క్షీబా రక్తమాల్యానులేపనాః |
రక్తాక్షాః పుష్కరాక్షాశ్చ గగనం ప్రతిపేదిరే || ౨౫ ||

హారనూపురకేయూరపారిహార్యధరాః స్త్రియః |
విస్మితాః సస్మితాస్తస్థురాకాశే రమణైః సహ || ౨౬ ||

దర్శయంతో మహావిద్యాం విద్యాధరమహర్షయః |
సహితాస్తస్థురాకాశే వీక్షాంచక్రుశ్చ పర్వతమ్ || ౨౭ ||

శుశ్రువుశ్చ తదా శబ్దమృషీణాం భావితాత్మనామ్ |
చారణానాం చ సిద్ధానాం స్థితానాం విమలేఽమ్బరే || ౨౮ ||

ఏష పర్వతసంకాశో హనూమాన్మారుతాత్మజః |
తితీర్షతి మహావేగః సముద్రం మకరాలయమ్ || ౨౯ ||

రామార్థం వానరార్థం చ చికీర్షన్కర్మ దుష్కరమ్ |
సముద్రస్య పరం పారం దుష్ప్రాపం ప్రాప్తుమిచ్ఛతి || ౩౦ ||

ఇతి విద్యాధరాః శ్రుత్వా వచస్తేషాం మహాత్మనామ్ |
తమప్రమేయం దదృశుః పర్వతే వానరర్షభమ్ || ౩౧ ||

దుధువే చ స రోమాణి చకంపే చాచలోపమః |
ననాద సుమహానాదం సుమహానివ తోయదః || ౩౨ ||

ఆనుపూర్వ్యేణ వృత్తం చ లాంగూలం రోమభిశ్చితమ్ |
ఉత్పతిష్యన్విచిక్షేప పక్షిరాజ ఇవోరగమ్ || ౩౩ ||

తస్య లాంగూలమావిద్ధమాత్తవేగస్య పృష్ఠతః |
దదృశే గరుడేనేవ హ్రియమాణో మహోరగః || ౩౪ ||

బాహూ సంస్తంభయామాస మహాపరిఘసన్నిభౌ |
ససాద చ కపిః కట్యాం చరణౌ సంచుకోచ చ || ౩౫ ||

సంహృత్య చ భుజౌ శ్రీమాంస్తథైవ చ శిరోధరామ్ |
తేజః సత్త్వం తథా వీర్యమావివేశ స వీర్యవాన్ || ౩౬ ||

మార్గమాలోకయన్దూరాదూర్ధ్వం ప్రణిహితేక్షణః |
రురోధ హృదయే ప్రాణానాకాశమవలోకయన్ || ౩౭ ||

పద్భ్యాం దృఢమవస్థానం కృత్వా స కపికుంజరః |
నికుంచ్య కర్ణౌ హనుమానుత్పతిష్యన్మహాబలః || ౩౮ ||

వానరాన్వానరశ్రేష్ఠ ఇదం వచనమబ్రవీత్ |
యథా రాఘవనిర్ముక్తః శరః శ్వసనవిక్రమః || ౩౯ ||

గచ్ఛేత్తద్వద్గమిష్యామి లంకాం రావణపాలితామ్ |
న హి ద్రక్ష్యామి యది తాం లంకాయాం జనకాత్మజామ్ || ౪౦ ||

అనేనైవ హి వేగేన గమిష్యామి సురాలయమ్ |
యది వా త్రిదివే సీతాం న ద్రక్ష్యామ్యకృతశ్రమః || ౪౧ ||

బద్ధ్వా రాక్షసరాజానమానయిష్యామి రావణమ్ |
సర్వథా కృతకార్యోఽహమేష్యామి సహ సీతయా || ౪౨ ||

ఆనయిష్యామి వా లంకాం సముత్పాట్య సరావణామ్ |
ఏవముక్త్వా తు హనూమాన్వానరాన్వానరోత్తమః || ౪౩ ||

ఉత్పపాతాథ వేగేన వేగవానవిచారయన్ |
సుపర్ణమివ చాత్మానం మేనే స కపికుంజరః || ౪౪ ||

సముత్పతతి తస్మింస్తు వేగాత్తే నగరోహిణః |
సంహృత్య విటపాన్సర్వాన్సముత్పేతుః సమంతతః || ౪౫ ||

స మత్తకోయష్టిబకాన్పాదపాన్పుష్పశాలినః |
ఉద్వహన్నూరువేగేన జగామ విమలేఽమ్బరే || ౪౬ ||

ఊరువేగోద్ధతా వృక్షా ముహూర్తం కపిమన్వయుః |
ప్రస్థితం దీర్ఘమధ్వానం స్వబంధుమివ బాంధవాః || ౪౭ ||

తమూరువేగోన్మథితాః సాలాశ్చాన్యే నగోత్తమాః |
అనుజగ్ముర్హనూమంతం సైన్యా ఇవ మహీపతిమ్ || ౪౮ ||

సుపుష్పితాగ్రైర్బహుభిః పాదపైరన్వితః కపిః |
హనూమాన్పర్వతాకారో బభూవాద్భుతదర్శనః || ౪౯ ||

సారవంతోఽథ యే వృక్షా న్యమజ్జఁల్లవణాంభసి |
భయాదివ మహేంద్రస్య పర్వతా వరుణాలయే || ౫౦ ||

స నానాకుసుమైః కీర్ణః కపిః సాంకురకోరకైః |
శుశుభే మేఘసంకాశః ఖద్యోతైరివ పర్వతః || ౫౧ ||

విముక్తాస్తస్య వేగేన ముక్త్వా పుష్పాణి తే ద్రుమాః |
అవశీర్యన్త సలిలే నివృత్తాః సుహృదో యథా || ౫౨ ||

లఘుత్వేనోపపన్నం తద్విచిత్రం సాగరేఽపతత్ |
ద్రుమాణాం వివిధం పుష్పం కపివాయుసమీరితమ్ || ౫౩ ||

తారాచితమివాకాశం ప్రబభౌ స మహార్ణవః |
పుష్పౌఘేణానుబద్ధేన నానావర్ణేన వానరః |
బభౌ మేఘ ఇవాకాశే విద్యుద్గణవిభూషితః || ౫౪ ||

తస్య వేగసమాధూతైః పుష్పైస్తోయమదృశ్యత |
తారాభిరభిరామాభిరుదితాభిరివాంబరమ్ || ౫౫ ||

తస్యాంబరగతౌ బాహూ దదృశాతే ప్రసారితౌ |
పర్వతాగ్రాద్వినిష్క్రాంతౌ పంచాస్యావివ పన్నగౌ || ౫౬ ||

పిబన్నివ బభౌ శ్రీమాన్ సోర్మిమాలం మహార్ణవమ్ | [చాపి]
పిపాసురివ చాకాశం దదృశే స మహాకపిః || ౫౭ ||

తస్య విద్యుత్ప్రభాకారే వాయుమార్గానుసారిణః |
నయనే విప్రకాశేతే పర్వతస్థావివానలౌ || ౫౮ ||

పింగే పింగాక్షముఖ్యస్య బృహతీ పరిమండలే |
చక్షుషీ సంప్రకాశేతే చంద్రసూర్యావివోదితౌ || ౫౯ ||

ముఖం నాసికయా తస్య తామ్రయా తామ్రమాబభౌ |
సంధ్యయా సమభిస్పృష్టం యథా సూర్యస్య మండలమ్ || ౬౦ || [తత్సూర్య] ||

లాంగూలం చ సమావిద్ధం ప్లవమానస్య శోభతే |
అంబరే వాయుపుత్రస్య శక్రధ్వజ ఇవోచ్ఛ్రితః || ౬౧ ||

లాంగూలచక్రేణ మహాన్ శుక్లదంష్ట్రోఽనిలాత్మజః |
వ్యరోచత మహాప్రాజ్ఞః పరివేషీవ భాస్కరః || ౬౨ ||

స్ఫిగ్దేశేనాభితామ్రేణ రరాజ స మహాకపిః |
మహతా దారితేనేవ గిరిర్గైరికధాతునా || ౬౩ ||

తస్య వానరసింహస్య ప్లవమానస్య సాగరమ్ |
కక్షాంతరగతో వాయుర్జీమూత ఇవ గర్జతి || ౬౪ ||

ఖే యథా నిపతన్త్యుల్కా హ్యుత్తరాంతాద్వినిఃసృతా |
దృశ్యతే సానుబంధా చ తథా స కపికుంజరః || ౬౫ ||

పతత్పతంగసంకాశో వ్యాయతః శుశుభే కపిః |
ప్రవృద్ధ ఇవ మాతంగః కక్ష్యయా బధ్యమానయా || ౬౬ ||

ఉపరిష్టాచ్ఛరీరేణ ఛాయయా చావగాఢయా |
సాగరే మారుతావిష్టా నౌరివాసీత్తదా కపిః || ౬౭ ||

యం యం దేశం సముద్రస్య జగామ స మహాకపిః |
స స తస్యోరువేగేన సోన్మాద ఇవ లక్ష్యతే || ౬౮ ||

సాగరస్యోర్మిజాలానామురసా శైలవర్ష్మణా |
అభిఘ్నంస్తు మహావేగః పుప్లువే స మహాకపిః || ౬౯ ||

కపివాతశ్చ బలవాన్మేఘవాతశ్చ నిఃసృతః |
సాగరం భీమనిర్ఘోషం కంపయామాసతుర్భృశమ్ || ౭౦ ||

వికర్షన్నూర్మిజాలాని బృహంతి లవణాంభసి |
పుప్లువే కపిశార్దూలో వికిరన్నివ రోదసీ || ౭౧ ||

మేరుమందరసంకాశానుద్ధతాన్స మహార్ణవే |
అతిక్రామన్మహావేగస్తరంగాన్గణయన్నివ || ౭౨ ||

తస్య వేగసముద్ధూతం జలం సజలదం తదా |
అంబరస్థం విబభ్రాజ శారదాభ్రమివాతతమ్ || ౭౩ ||

తిమినక్రఝషాః కూర్మా దృశ్యంతే వివృతాస్తదా |
వస్త్రాపకర్షణేనేవ శరీరాణి శరీరిణామ్ || ౭౪ ||

ప్లవమానం సమీక్ష్యాథ భుజంగాః సాగరాలయాః |
వ్యోమ్ని తం కపిశార్దూలం సుపర్ణ ఇతి మేనిరే || ౭౫ ||

దశయోజనవిస్తీర్ణా త్రింశద్యోజనమాయతా |
ఛాయా వానరసింహస్య జలే చారుతరాఽభవత్ || ౭౬ ||

శ్వేతాభ్రఘనరాజీవ వాయుపుత్రానుగామినీ |
తస్య సా శుశుభే ఛాయా వితతా లవణాంభసి || ౭౭ ||

శుశుభే స మహాతేజా మహాకాయో మహాకపిః |
వాయుమార్గే నిరాలంబే పక్షవానివ పర్వతః || ౭౮ ||

యేనాసౌ యాతి బలవాన్వేగేన కపికుంజరః |
తేన మార్గేణ సహసా ద్రోణీకృత ఇవార్ణవః || ౭౯ ||

ఆపాతే పక్షిసంఘానాం పక్షిరాజ ఇవాబభౌ | [వ్రజన్]
హనూమాన్మేఘజాలాని ప్రకర్షన్మారుతో యథా || ౮౦ ||

పాండురారుణవర్ణాని నీలమాంజిష్ఠకాని చ |
కపినాఽఽకృష్యమాణాని మహాభ్రాణి చకాశిరే || ౮౧ ||

ప్రవిశన్నభ్రజాలాని నిష్పతంశ్చ పునః పునః |
ప్రచ్ఛన్నశ్చ ప్రకాశశ్చ చంద్రమా ఇవ లక్ష్యతే || ౮౨ ||

ప్లవమానం తు తం దృష్ట్వా ప్లవంగం త్వరితం తదా |
వవర్షుః పుష్పవర్షాణి దేవగంధర్వదానవాః || ౮౩ ||

తతాప న హి తం సూర్యః ప్లవంతం వానరోత్తమమ్ |
సిషేవే చ తదా వాయూ రామకార్యార్థసిద్ధయే || ౮౪ ||

ఋషయస్తుష్టువుశ్చైనం ప్లవమానం విహాయసా |
జగుశ్చ దేవగంధర్వాః ప్రశంసంతో మహౌజసమ్ || ౮౫ ||

నాగాశ్చ తుష్టువుర్యక్షా రక్షాంసి విబుధాః ఖగాః |
ప్రేక్ష్య సర్వే కపివరం సహసా విగతక్లమమ్ || ౮౬ ||

తస్మిన్ ప్లవగశార్దూలే ప్లవమానే హనూమతి |
ఇక్ష్వాకుకులమానార్థీ చిన్తయామాస సాగరః || ౮౭ ||

సాహాయ్యం వానరేంద్రస్య యది నాహం హనూమతః |
కరిష్యామి భవిష్యామి సర్వవాచ్యో వివక్షతామ్ || ౮౮ ||

అహమిక్ష్వాకునాథేన సగరేణ వివర్ధితః |
ఇక్ష్వాకుసచివశ్చాయం నావసీదితుమర్హతి || ౮౯ ||

తథా మయా విధాతవ్యం విశ్రమేత యథా కపిః |
శేషం చ మయి విశ్రాంతః సుఖేనాతిపతిష్యతి || ౯౦ ||

ఇతి కృత్వా మతిం సాధ్వీం సముద్రశ్ఛన్నమంభసి |
హిరణ్యనాభం మైనాకమువాచ గిరిసత్తమమ్ || ౯౧ ||

త్వమిహాసురసంఘానాం పాతాలతలవాసినామ్ |
దేవరాజ్ఞా గిరిశ్రేష్ఠ పరిఘః సన్నివేశితః || ౯౨ ||

త్వమేషాం జాతవీర్యాణాం పునరేవోత్పతిష్యతామ్ |
పాతాలస్యాఽప్రమేయస్య ద్వారమావృత్య తిష్ఠసి || ౯౯ ||

తిర్యగూర్ధ్వమధశ్చైవ శక్తిస్తే శైల వర్ధితుమ్ |
తస్మాత్సంచోదయామి త్వాముత్తిష్ఠ గిరిసత్తమ || ౯౪ ||

స ఏష కపిశార్దూలస్త్వాముపర్యేతి వీర్యవాన్ | [ఉపైష్యతి]
హనూమాన్రామకార్యార్థం భీమకర్మా ఖమాప్లుతః || ౯౫ ||

అస్య సాహ్యం మయా కార్యమిక్ష్వాకుకులవర్తినః |
మమ హీక్ష్వాకవః పూజ్యాః పరం పూజ్యతమాస్తవ || ౯౬ ||

కురు సాచివ్యమస్మాకం న నః కార్యమతిక్రమేత్ |
కర్తవ్యమకృతం కార్యం సతాం మన్యుముదీరయేత్ || ౯౭ ||

సలిలాదూర్ధ్వముత్తిష్ఠ తిష్ఠత్వేష కపిస్త్వయి |
అస్మాకమతిథిశ్చైవ పూజ్యశ్చ ప్లవతాం వరః || ౯౮ ||

చామీకరమహానాభ దేవగంధర్వసేవిత |
హనూమాంస్త్వయి విశ్రాంతస్తతః శేషం గమిష్యతి || ౯౯ ||

కాకుత్స్థస్యానృశంస్యం చ మైథిల్యాశ్చ వివాసనమ్ |
శ్రమం చ ప్లవగేంద్రస్య సమీక్ష్యోత్థాతుమర్హసి || ౧౦౦ ||

హిరణ్యనాభో మైనాకో నిశమ్య లవణాంభసః |
ఉత్పపాత జలాత్తూర్ణం మహాద్రుమలతాయుతః || ౧౦౧ ||

స సాగరజలం భిత్త్వా బభూవాభ్యుత్థితస్తదా |
యథా జలధరం భిత్త్వా దీప్తరశ్మిర్దివాకరః || ౧౦౨ ||

స మహాత్మా ముహూర్తేన పర్వతః సలిలావృతః |
దర్శయామాస శృంగాణి సాగరేణ నియోజితః || ౧౦౩ ||

శాతకుంభమయైః శృంగైః సకిన్నరమహోరగైః | [.నిభైః]
ఆదిత్యోదయసంకాశైరాలిఖద్భిరివాంబరమ్ || ౧౦౪ ||

తప్తజాంబూనదైః శృంగైః పర్వతస్య సముత్థితైః |
ఆకాశం శస్త్రసంకాశమభవత్కాంచనప్రభమ్ || ౧౦౫ ||

జాతరూపమయైః శృంగైర్భ్రాజమానైః స్వయంప్రభైః |
ఆదిత్యశతసంకాశః సోఽభవద్గిరిసత్తమః || ౧౦౬ ||

తముత్థితమసంగేన హనుమానగ్రతః స్థితమ్ |
మధ్యే లవణతోయస్య విఘ్నోఽయమితి నిశ్చితః || ౧౦౭ ||

స తముచ్ఛ్రితమత్యర్థం మహావేగో మహాకపిః |
ఉరసా పాతయామాస జీమూతమివ మారుతః || ౧౦౮ ||

స తథా పాతితస్తేన కపినా పర్వతోత్తమః |
బుద్ధ్వా తస్య కపేర్వేగం జహర్ష చ ననంద చ || ౧౦౯ ||

తమాకాశగతం వీరమాకాశే సముపస్థితః |
ప్రీతో హృష్టమనా వాక్యమబ్రవీత్పర్వతః కపిమ్ || ౧౧౦ ||

మానుషం ధారయన్రూపమాత్మనః శిఖరే స్థితః |
దుష్కరం కృతవాన్కర్మ త్వమిదం వానరోత్తమ || ౧౧౧ ||

నిపత్య మమ శృంగేషు విశ్రమస్వ యథాసుఖమ్ |
రాఘవస్య కులే జాతైరుదధిః పరివర్ధితః || ౧౧౨ ||

స త్వాం రామహితే యుక్తం ప్రత్యర్చయతి సాగరః |
కృతే చ ప్రతికర్తవ్యమేష ధర్మః సనాతనః || ౧౧౩ || ||

సోఽయం త్వత్ప్రతికారార్థీ త్వత్తః సమ్మానమర్హతి |
త్వన్నిమిత్తమనేనాహం బహుమానాత్ప్రచోదితః || ౧౧౪ ||

తిష్ఠ త్వం హరిశార్దూల మయి విశ్రమ్య గమ్యతామ్ | [కపి]
యోజనానాం శతం చాపి కపిరేష సమాప్లుతః || ౧౧౫ ||

తవ సానుషు విశ్రాంతః శేషం ప్రక్రమతామితి |
తదిదం గంధవత్స్వాదు కందమూలఫలం బహు || ౧౧౬ ||

తదాస్వాద్య హరిశ్రేష్ఠ విశ్రాంతోఽనుగమిష్యసి | [విశ్రమ్య శ్వో]
అస్మాకమపి సంబంధః కపిముఖ్య త్వయాఽస్తి వై || ౧౧౭ ||

ప్రఖ్యాతస్త్రిషు లోకేషు మహాగుణపరిగ్రహః |
వేగవంతః ప్లవంతో యే ప్లవగా మారుతాత్మజ || ౧౧౮ ||

తేషాం ముఖ్యతమం మన్యే త్వామహం కపికుంజర |
అతిథిః కిల పూజార్హః ప్రాకృతోఽపి విజానతా || ౧౧౯ ||

ధర్మం జిజ్ఞాసమానేన కిం పునస్త్వాదృశో మహాన్ |
త్వం హి దేవవరిష్ఠస్య మారుతస్య మహాత్మనః || ౧౨౦ ||

పుత్రస్తస్యైవ వేగేన సదృశః కపికుంజర |
పూజితే త్వయి ధర్మజ్ఞ పూజాం ప్రాప్నోతి మారుతః || ౧౨౧ ||

తస్మాత్త్వం పూజనీయో మే శృణు చాప్యత్ర కారణమ్ |
పూర్వం కృతయుగే తాత పర్వతాః పక్షిణోఽభవన్ || ౧౨౨ ||

తేఽభిజగ్ముర్దిశః సర్వా గరుడానిలవేగినః | [తే హి]
తతస్తేషు ప్రయాతేషు దేవసంఘాః సహర్షిభిః || ౧౨౩ ||

భూతాని చ భయం జగ్ముస్తేషాం పతనశంకయా |
తతః క్రుద్ధః సహస్రాక్షః పర్వతానాం శతక్రతుః || ౧౨౪ ||

పక్షాంశ్చిచ్ఛేద వజ్రేణ తత్ర తత్ర సహస్రశః |
స మాముపాగతః క్రుద్ధో వజ్రముద్యమ్య దేవరాట్ || ౧౨౫ ||

తతోఽహం సహసా క్షిప్తః శ్వసనేన మహాత్మనా |
అస్మిఁల్లవణతోయే చ ప్రక్షిప్తః ప్లవగోత్తమ || ౧౨౬ ||

గుప్తపక్షసమగ్రశ్చ తవ పిత్రాఽభిరక్షితః |
తతోఽహం మానయామి త్వాం మాన్యో హి మమ మారుతః || ౧౨౭ ||

త్వయా మే హ్యేష సంబంధః కపిముఖ్య మహాగుణః |
అస్మిన్నేవం గతే కార్యే సాగరస్య మమైవ చ || ౧౨౮ [తస్మిన్] ||

ప్రీతిం ప్రీతమనాః కర్తుం త్వమర్హసి మహాకపే |
శ్రమం మోక్షయ పూజాం చ గృహాణ కపిసత్తమ || ౧౨౯ ||

ప్రీతిం చ బహుమన్యస్వ ప్రీతోఽస్మి తవ దర్శనాత్ |
ఏవముక్తః కపిశ్రేష్ఠస్తం నగోత్తమమబ్రవీత్ || ౧౩౦ ||

ప్రీతోఽస్మి కృతమాతిథ్యం మన్యురేషోఽపనీయతామ్ |
త్వరతే కార్యకాలో మే అహశ్చాప్యతివర్తతే || ౧౩౧ ||

ప్రతిజ్ఞా చ మయా దత్తా న స్థాతవ్యమిహాంతరే |
ఇత్యుక్త్వా పాణినా శైలమాలభ్య హరిపుంగవః || ౧౩౨ ||

జగామాకాశమావిశ్య వీర్యవాన్ ప్రహసన్నివ |
స పర్వతసముద్రాభ్యాం బహుమానాదవేక్షితః || ౧౩౩ ||

పూజితశ్చోపపన్నాభిరాశీర్భిరనిలాత్మజః |
అథోర్ధ్వం దూరముత్ప్లుత్య హిత్వా శైలమహార్ణవౌ || ౧౩౪ ||

పితుః పంథానమాస్థాయ జగామ విమలేఽమ్బరే |
భూయశ్చోర్ధ్వగతిం ప్రాప్య గిరిం తమవలోకయన్ || ౧౩౫ ||

వాయుసూనుర్నిరాలంబే జగామ విమలేఽమ్బరే |
తద్ద్వితీయం హనుమతో దృష్ట్వా కర్మ సుదుష్కరమ్ || ౧౩౬ ||

ప్రశశంసుః సురాః సర్వే సిద్ధాశ్చ పరమర్షయః |
దేవతాశ్చాభవన్ హృష్టాస్తత్రస్థాస్తస్య కర్మణా || ౧౩౭ ||

కాంచనస్య సునాభస్య సహస్రాక్షశ్చ వాసవః |
ఉవాచ వచనం ధీమాన్పరితోషాత్సగద్గదమ్ |
సునాభం పర్వతశ్రేష్ఠం స్వయమేవ శచీపతిః || ౧౩౮ ||

హిరణ్యనాభ శైలేంద్ర పరితుష్టోఽస్మి తే భృశమ్ |
అభయం తే ప్రయచ్ఛామి తిష్ఠ సౌమ్య యథాసుఖమ్ || ౧౩౯ ||

సాహ్యం కృతం తే సుమహద్విక్రాంతస్య హనూమతః |
క్రమతో యోజనశతం నిర్భయస్య భయే సతి || ౧౪౦ ||

రామస్యైష హి దూత్యేన యాతి దాశరథేర్హరిః |
సత్క్రియాం కుర్వతా తస్య తోషితోఽస్మి దృఢం త్వయా || ౧౪౧ ||

తతః ప్రహర్షమగమద్విపులం పర్వతోత్తమః |
దేవతానాం పతిం దృష్ట్వా పరితుష్టం శతక్రతుమ్ || ౧౪౨ ||

స వై దత్తవరః శైలో బభూవావస్థితస్తదా |
హనూమాంశ్చ ముహూర్తేన వ్యతిచక్రామ సాగరమ్ || ౧౪౩ ||

తతో దేవాః సగంధర్వాః సిద్ధాశ్చ పరమర్షయః |
అబ్రువన్సూర్యసంకాశాం సురసాం నాగమాతరమ్ || ౧౪౪ ||

అయం వాతాత్మజః శ్రీమాన్ప్లవతే సాగరోపరి |
హనూమాన్నామ తస్య త్వం ముహూర్తం విఘ్నమాచర || ౧౪౫ ||

రాక్షసం రూపమాస్థాయ సుఘోరం పర్వతోపమమ్ |
దంష్ట్రాకరాలం పింగాక్షం వక్త్రం కృత్వా నభఃసమమ్ || ౧౪౬ ||

బలమిచ్ఛామహే జ్ఞాతుం భూయశ్చాస్య పరాక్రమమ్ |
త్వాం విజేష్యత్యుపాయేన విషాదం వా గమిష్యతి || ౧౪౭ ||

ఏవముక్తా తు సా దేవీ దైవతైరభిసత్కృతా |
సముద్రమధ్యే సురసా బిభ్రతీ రాక్షసం వపుః || ౧౪౮ ||

వికృతం చ విరూపం చ సర్వస్య చ భయావహమ్ |
ప్లవమానం హనూమంతమావృత్యేదమువాచ హ || ౧౪౯ ||

మమ భక్ష్యః ప్రదిష్టస్త్వమీశ్వరైర్వానరర్షభ |
అహం త్వా భక్షయిష్యామి ప్రవిశేదం మమాననమ్ || ౧౫౦ ||

ఏవముక్తః సురసయా ప్రాంజలిర్వానరర్షభః |
ప్రహృష్టవదనః శ్రీమానిదం వచనమబ్రవీత్ || ౧౫౧ ||

రామో దాశరథిర్నామ ప్రవిష్టో దండకావనమ్ |
లక్ష్మణేన సహభ్రాత్రా వైదేహ్యా చాపి భార్యయా || ౧౫౨ ||

అన్యకార్యవిషక్తస్య బద్ధవైరస్య రాక్షసైః |
తస్య సీతా హృతా భార్యా రావణేన యశస్వినీ || ౧౫౩ ||

తస్యాః సకాశం దూతోఽహం గమిష్యే రామశాసనాత్ |
కర్తుమర్హసి రామస్య సాహ్యం విషయవాసినీ || ౧౫౪ ||

అథవా మైథిలీం దృష్ట్వా రామం చాక్లిష్టకారిణమ్ |
ఆగమిష్యామి తే వక్త్రం సత్యం ప్రతిశృణోమి తే || ౧౫౫ ||

ఏవముక్తా హనుమతా సురసా కామరూపిణీ |
అబ్రవీన్నాతివర్తేన్మాం కశ్చిదేష వరో మమ || ౧౫౬ ||

తం ప్రయాంతం సముద్వీక్ష్య సురసా వాక్యమబ్రవీత్ |
బలం జిజ్ఞాసమానా వై నాగమాతా హనూమతః || ౧౫౭ ||

ప్రవిశ్య వదనం మేఽద్య గంతవ్యం వానరోత్తమ |
వర ఏష పురా దత్తో మమ ధాత్రేతి సత్వరా || ౧౫౮ ||

వ్యాదాయ వక్త్రం విపులం స్థితా సా మారుతేః పురః |
ఏవముక్తః సురసయా క్రుద్ధో వానరపుంగవః || ౧౫౯ ||

అబ్రవీత్కురు వై వక్త్రం యేన మాం విషహిష్యసే |
ఇత్యుక్త్వా సురసాం క్రుద్ధో దశయోజనమాయతః || ౧౬౦ ||

దశయోజనవిస్తారో బభూవ హనుమాంస్తదా |
తం దృష్ట్వా మేఘసంకాశం దశయోజనమాయతమ్ || ౧౬౧ ||

చకార సురసాప్యాస్యం వింశద్యోజనమాయతమ్ |
తాం దృష్ట్వా విస్తృతాస్యాం తు వాయుపుత్రః సుబుద్ధిమాన్ || ౧౬౨ ||

హనూమాంస్తు తతః క్రుద్ధస్త్రింశద్యోజనమాయతః |
చకార సురసా వక్త్రం చత్వారింశత్తథోచ్ఛ్రితమ్ || ౧౬౩ ||

బభూవ హనుమాన్వీరః పంచాశద్యోజనోచ్ఛ్రితః |
చకార సురసా వక్త్రం షష్టియోజనమాయతమ్ || ౧౬౪ ||

తథైవ హనుమాన్వీరః సప్తతీయోజనోచ్ఛ్రితః |
చకార సురసా వక్త్రమశీతీయోజనాయతమ్ || ౧౬౫ ||

హనూమానచలప్రఖ్యో నవతీయోజనోచ్ఛ్రితః |
చకార సురసా వక్త్రం శతయోజనమాయతమ్ || ౧౬౬ ||

తద్దృష్ట్వా వ్యాదితం త్వాస్యం వాయుపుత్రః సుబుద్ధిమాన్ |
దీర్ఘజిహ్వం సురసయా సుఘోరం నరకోపమమ్ || ౧౬౭ ||

స సంక్షిప్యాత్మనః కాయం జీమూత ఇవ మారుతిః |
తస్మిన్ ముహూర్తే హనుమాన్ బభూవాంగుష్ఠమాత్రకః || ౧౬౮ ||

సోఽభిపత్యాశు తద్వక్త్రం నిష్పత్య చ మహాజవః |
అంతరిక్షే స్థితః శ్రీమానిదం వచనమబ్రవీత్ || ౧౬౯ ||

ప్రవిష్టోఽస్మి హి తే వక్త్రం దాక్షాయణి నమోఽస్తు తే |
గమిష్యే యత్ర వైదేహీ సత్యశ్చాసీద్వరస్తవ || ౧౭౦ ||

తం దృష్ట్వా వదనాన్ముక్తం చంద్రం రాహుముఖాదివ |
అబ్రవీత్సురసా దేవీ స్వేన రూపేణ వానరమ్ || ౧౭౧ ||

అర్థసిద్ధ్యై హరిశ్రేష్ఠ గచ్ఛ సౌమ్య యథాసుఖమ్ |
సమానయస్వ వైదేహీం రాఘవేణ మహాత్మనా || ౧౭౨ ||

తత్తృతీయం హనుమతో దృష్ట్వా కర్మ సుదుష్కరమ్ |
సాధు సాధ్వితి భూతాని ప్రశశంసుస్తదా హరిమ్ || ౧౭౩ ||

స సాగరమనాధృష్యమభ్యేత్య వరుణాలయమ్ |
జగామాకాశమావిశ్య వేగేన గరుడోపమః || ౧౭౪ ||

సేవితే వారిధారాభిః పతగైశ్చ నిషేవితే |
చరితే కైశికాచార్యైరైరావతనిషేవితే || ౧౭౫ ||

సింహకుంజరశార్దూలపతగోరగవాహనైః |
విమానైః సంపతద్భిశ్చ విమలైః సమలంకృతే |
వజ్రాశనిసమాఘాతైః పావకైరుపశోభితే || ౧౭౬ ||

కృతపుణ్యైర్మహాభాగైః స్వర్గజిద్భిరలంకృతే |
వహతా హవ్యమత్యర్థం సేవితే చిత్రభానునా ||| ౧౭౭ ||

గ్రహనక్షత్రచంద్రార్కతారాగణవిభూషితే |
మహర్షిగణగంధర్వనాగయక్షసమాకులే || ౧౭౮ ||

వివిక్తే విమలే విశ్వే విశ్వావసునిషేవితే
దేవరాజగజాక్రాంతే చంద్రసూర్యపథే శివే || ౧౭౯ ||

వితానే జీవలోకస్య వితతే బ్రహ్మనిర్మితే |
బహుశః సేవితే వీరైర్విద్యాధరగణైర్వరైః || ౧౮౦ ||

జగామ వాయుమార్గే తు గరుత్మానివ మారుతిః || ౧౮౧
[** అధికపాఠః –
హనూమాన్మేఘజాలాని ప్రాకర్షన్మారుతో యథా ||
కాలాగరుసవర్ణాని రక్తపీతసితాని చ |
కపినాఽఽకృష్యమాణాని మహాభ్రాణి చకాశిరే ||
ప్రవిశన్నభ్రజాలాని నిష్పతంశ్చ పునః పునః |
ప్రావృషీందురివాభాతి నిష్పతన్ప్రవిశంస్తదా ||
**] ||

ప్రదృశ్యమానః సర్వత్ర హనూమాన్మారుతాత్మజః |
భేజేఽమ్బరం నిరాలంబం లంబపక్ష ఇవాద్రిరాట్ || ౧౮౨ ||

ప్లవమానం తు తం దృష్ట్వా సింహికా నామ రాక్షసీ |
మనసా చింతయామాస ప్రవృద్ధా కామరూపిణీ || ౧౮౩ ||

అద్య దీర్ఘస్య కాలస్య భవిష్యామ్యహమాశితా |
ఇదం హి మే మహత్సత్వం చిరస్య వశమాగతమ్ || ౧౮౪ ||

ఇతి సంచింత్య మనసా ఛాయామస్య సమాక్షిపత్ |
ఛాయాయాం గృహ్యమాణాయాం చింతయామాస వానరః || ౧౮౫ ||

సమాక్షిప్తోఽస్మి సహసా పంగూకృతపరాక్రమః |
ప్రతిలోమేన వాతేన మహానౌరివ సాగరే || ౧౮౬ ||

తిర్యగూర్ధ్వమధశ్చైవ వీక్షమాణస్తతః కపిః |
దదర్శ స మహత్సత్వముత్థితం లవణాంభసి || ౧౮౭ ||

తద్దృష్ట్వా చింతయామాస మారుతిర్వికృతాననమ్ |
కపిరాజేన కథితం సత్త్వమద్భుతదర్శనమ్ || ౧౮౮ ||

ఛాయాగ్రాహి మహావీర్యం తదిదం నాత్ర సంశయః |
స తాం బుద్ధ్వార్థతత్త్వేన సింహికాం మతిమాన్కపిః || ౧౮౯ ||

వ్యవర్ధత మహాకాయః ప్రావృషీవ బలాహకః |
తస్య సా కాయముద్వీక్ష్య వర్ధమానం మహాకపేః || ౧౯౦ ||

వక్త్రం ప్రసారయామాస పాతాళాంతరసన్నిభమ్ |
ఘనరాజీవ గర్జంతీ వానరం సమభిద్రవత్ || ౧౯౧ ||

స దదర్శ తతస్తస్యా వివృతం సుమహన్ముఖమ్ |
కాయమాత్రం చ మేధావీ మర్మాణి చ మహాకపిః || ౧౯౨ ||

స తస్యా వివృతే వక్త్రే వజ్రసంహననః కపిః |
సంక్షిప్య ముహురాత్మానం నిష్పపాత మహాబలః || ౧౯౩ ||

ఆస్యే తస్యా నిమజ్జంతం దదృశుః సిద్ధచారణాః |
గ్రస్యమానం యథా చంద్రం పూర్ణం పర్వణి రాహుణా || ౧౯౪ ||

తతస్తస్యా నఖైస్తీక్ష్ణైర్మర్మాణ్యుత్కృత్య వానరః |
ఉత్పపాతాథ వేగేన మనః సంపాతవిక్రమః || ౧౯౫ ||

తాం తు దృష్ట్యా చ ధృత్యా చ దాక్షిణ్యేన నిపాత్య హి | [చ]
స కపిప్రవరో వేగాద్వవృధే పునరాత్మవాన్ || ౧౯౬ ||

హృతహృత్సా హనుమతా పపాత విధురాంభసి |
స్వయంభువేవ హనుమాన్ సృష్టస్తస్యా నిపాతనే || ౧౯౭ ||

తాం హతాం వానరేణాశు పతితాం వీక్ష్య సింహికామ్ |
భూతాన్యాకాశచారీణీ తమూచుః ప్లవగోత్తమమ్ || ౧౯౮ ||

భీమమద్య కృతం కర్మ మహత్సత్త్వం త్వయా హతమ్ |
సాధయార్థమభిప్రేతమరిష్టం ప్లవతాం వర || ౧౯౯ ||

యస్య త్వేతాని చత్వారి వానరేంద్ర యథా తవ |
ధృతిర్దృష్టిర్మతిర్దాక్ష్యం స కర్మసు న సీదతి || ౨౦౦ ||

స తైః సంభావితః పూజ్యః ప్రతిపన్నప్రయోజనః |
జగామాకాశమావిశ్య పన్నగాశనవత్కపిః || ౨౦౧ ||

ప్రాప్తభూయిష్ఠపారస్తు సర్వతః ప్రతిలోకయన్ |
యోజనానాం శతస్యాంతే వనరాజిం దదర్శ సః || ౨౦౨ ||

దదర్శ చ పతన్నేవ వివిధద్రుమభూషితమ్ |
ద్వీపం శాఖామృగశ్రేష్ఠో మలయోపవనాని చ || ౨౦౩ ||

సాగరం సాగరానూపం సాగరానూపజాన్ ద్రుమాన్ |
సాగరస్య చ పత్నీనాం ముఖాన్యపి విలోకయన్ || ౨౦౪ ||

స మహామేఘసంకాశం సమీక్ష్యాత్మానమాత్మవాన్ |
నిరుంధంతమివాకాశం చకార మతిమాన్మతిమ్ || ౨౦౫ ||

కాయవృద్ధిం ప్రవేగం చ మమ దృష్ట్వైవ రాక్షసాః |
మయి కౌతూహలం కుర్యురితి మేనే మహాకపిః || ౨౦౬ ||

తతః శరీరం సంక్షిప్య తన్మహీధరసన్నిభమ్ |
పునః ప్రకృతిమాపేదే వీతమోహ ఇవాత్మవాన్ || ౨౦౭ ||

తద్రూపమతిసంక్షిప్య హనుమాన్ ప్రకృతౌ స్థితః |
త్రీన్ క్రమానివ విక్రమ్య బలివీర్యహరో హరిః || ౨౦౮ ||

స చారునానావిధరూపధారీ
పరం సమాసాద్య సముద్రతీరమ్ |
పరైరశక్యః ప్రతిపన్నరూపః
సమీక్షితాత్మా సమవేక్షితార్థః || ౨౦౯ ||

తతః స లంబస్య గిరేః సమృద్ధే
విచిత్రకూటే నిపపాత కూటే |
సకేతకోద్దాలకనారికేలే
మహాద్రికూటప్రతిమో మహాత్మా || ౨౧౦ ||

తతస్తు సంప్రాప్య సముద్రతీరం
సమీక్ష్య లంకాం గిరివర్యమూర్ధ్ని |
కపిస్తు తస్మిన్నిపపాత పర్వతే
విధూయ రూపం వ్యథయన్మృగద్విజాన్ || ౨౧౧ ||

స సాగరం దానవపన్నగాయుతం
బలేన విక్రమ్య మహోర్మిమాలినమ్ |
నిపత్య తీరే చ మహోదధేస్తదా
దదర్శ లంకామమరావతీమివ || ౨౧౨ ||

ఇత్యర్షే శ్రీమద్రామాయణే వాల్మీకీయే ఆదికావ్యే సుందరకాండే ప్రథమః సర్గః || ౧ ||